Sztuka jako przekaz realizowany za pośrednictwem różnych środków wyrazu artystycznego

Abstrakt

Od najdawniejszych czasów obiekty artystyczne pełniły złożone funkcje społeczne, estetyczne i religijne. Na terenach dzisiejszej Ukrainy najwcześniejsze zabytki sztuki są związane z okresem kultury trypolskiej. W czasach Rusi Kijowskiej miał miejsce rozkwit sztuki sakralnej rozwijają­cej się pod wpływem tradycji bizantyjskiej. Funkcjonujące we wnętrzach sakralnych malowidła, a zwłaszcza ikony zajmowały ważną rolę w ramach rozwijającego się kultu. Należy przy tym zastrzec, że już wówczas tematyka czysto religijna przeplatała się z elementami świeckimi z wykorzystaniem zróżnicowanych środków przekazu. Centralne miejsce w tradycji wschodnio­chrześcijańskiej zajmowała ikona. Jej forma i kompozycja była ściśle określona obowiązującym kanonem. Podporządkowane potrzebom politycznym i ideowym motywy świeckie nie były pod­dawane tak ścisłej kodyfikacji. Oba wątki łączą się m.in. w tak zwanym „ukraińskim malarstwie ludowym”, w którym przedstawienia świętych poddawano aktualizacji poprzez wprowadzenie motywów rodzimych (np. krajobraz, szczegóły strojów). Przemianom tym sprzyjał też proces okcydentalizacji malarstwa religijnego zapoczątkowany w XVII i XVIII w.

Współcześnie można obserwować zjawisko wykorzystywania tradycyjnych form i technik pisania ikon do tworzenia kompozycji służących bieżącym potrzebom, także politycznym. Realizowa­ne w ten sposób malowidła wyłamują się z tradycyjnego kanonu ikony. Równocześnie jednak obiekty te są odpowiedzią na aktualne zapotrzebowania społeczne, będąc świadectwem prze­mian współcześnie zachodzących na Ukrainie. Popularność malarstwa ikonowego i ponowne odkrywanie związanych z tym technik, służy też jego upowszechnianiu. W realiach współczesnej Ukrainy łączenie elementów tradycyjnych, w tym religijnych, z bieżącymi wyzwaniami społecz­nymi i politycznymi jest atrakcyjne.

Ikona pozostaje ważnym elementem składowym wschodniej tradycji religijnej o czytelnych, ujętych kanonem formach artystycznych. Można przy tym zauważyć odmienne cechy obrazów tworzonych w ścisłej tradycji bizantyjskiej i obiektów wywodzących się z okresu nowożytnego. Forma tych pierwszych jest ściśle skanonizowana, zamykając się w ascetycznej narracji sym­bolicznej. Poddające się wpływom sztuki Zachodu religijne obrazy epoki nowożytnej ulegały stopniowym przemianom formalnym. Ich przekaz ulegał elastycznej aktualizacji dostosowanej do współczesnych potrzeb.