Experience of the "lower” senses – the artist's multisensory aisthesis

Authors

  • Monika Błaszczak Adam Mickiewicz University in Poznań

DOI:

https://doi.org/10.26485/AI/2023/25/5

Keywords:

multisensory experience, senses, aesthetics, walk, aesthetic experience, author, text

Abstract

The ability to translate sensory experience into artistic language (the language of litera­ture, art, theater, and film) offers room for consideration of how artists think. A teaching experi­ment – a student sensory walk – became a starting point for reflecting on the artistic view of mul­tisensory experience. Students could express their observations in the form of an essay, but often they also wrote poetic, or prose forms close to literature, sometimes resembling a report. Such a multisensory "stroll" may refer not only to the sphere of everyday life, but also exist in art; hence we can talk about an architectural walk, a museum-gallery walk, a theatrical walk, or a literary walk. The term "walk" may also be used in science, as proven by G. Bataille or R. Shu­sterman. In the humanities, it is present in many disciplines, so examples from literature, theater, visual and performing arts will be discussed here. Of particular interest are artistic activities, which are an expression of the creative search for an appropriate language, form and discourse for rendering perception, especially of the so-called "lower" senses. The question arises as to how to express sensory experience in words and what theoretical categories, both generalizable and common at the level of scientific and critical discourse, should be used. Many authors make such attempts, and indeed, some of the descriptions created in literature affect our senses so strongly that we can almost feel the taste, smell or texture of the depicted things, phenomena, or people

Author Biography

Monika Błaszczak, Adam Mickiewicz University in Poznań

Monika Błaszczak is a Doctor of Humanities, assistant professor at the Department of
Literary Aesthetics at the Faculty of Polish and Classical Philology at Adam Mickiewicz
University in Poznań. She is a literary, theater and cultural studies scholar by training. Her
research deals with literary and theatrical aesthetics, performatics, and transdisciplinary
aesthetic categories. Her recent publications include W labiryncie przestrzeni, ("Teatr" 2021, No. 4),
Szorstki i chropowaty dotyk – o dramaturgii zmysłów, ("Przestrzenie Teorii" 2021, No. 36),
Wstydliwe "splątanie" estetyczne ciała – obszary estetycznego ryzyka w dramacie, teatrze i sztukach performatywnych (in: Estetyczne impresje. Powtórzenia – powroty – perspektywy. Książka jubileuszo-
wa poświęcona prof. Annie Krajewskiej, ed. M. Błaszczak, P. Dobrowolski, I. Górska, Poznań 2022).

References

Aristotle (1992) O duszy, transl. P. Siwek, [in:] Idem, Dzieła wszystkie, Vol. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Aschenbrenner Karl (1988) Jak możliwa jest sztuka?, transl. M. Gołaszewska, [in:] Eseje o pięknie. Problemy estetyki i teorii sztuki, ed. K. Wilkoszewska, Warszawa-Kraków: PWN.

Augustyniak Piotr (2010) "Wersety panteisty". Ontologiczne przesłanie Zbigniewa Herberta, [in:] Pojęcia kiełkujące z rzeczy. Filozoficzne inspiracje twórczości Zbigniewa Herberta, ed. J. M. Ruszar, Kraków: Wydawnictwo Platan, pp. 75-99.

Bałus Wojciech (2019) Dotykanie wzrokiem. O pojęciu haptyczności w klasycznej nauce o sztuce, "Konteksty – Polska Sztuka Ludowa", No. 4, pp. 202-207.

Bandura Agnieszka (2013) Aïσθησις. Zmysłowość i racjonalność w estetyce tradycyjnej i współczesnej, Kraków: Universitas.

Barad Karen (2007) Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning, Durham, North Carolina: Duke University Press.

Barad Karen (2013) Posthumanistyczna performatywność: ku zrozumieniu, jak materia zaczyna mieć znaczenie, transl. J. Bednarek, [in:] Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, ed. A. Gajewska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, pp. 323-360.

Barthes Roland (1997) Przyjemność tekstu, transl. A. Lewańska, Warszawa: Wydawnictwo KR.

Barthes Roland (1996) Sade, Fourier, Loyola, transl. R. Lis, Warszawa: Wydawnictwo KR.

Baumgarten Alexander Gottlieb (2012) Metafizyka, translated from Latin and edited by J. Surzyn, Biblioteka Europejska Series, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.

Berleant Arnold (2007) Przemyśleć estetykę. Niepokorne eseje o estetyce i sztuce, transl. M. Korusiewicz, T. Markiewka, ed. K. Wilkoszewska, Kraków: Universitas.

Berleant Arnold (2011) Wrażliwość i zmysły. Estetyczna przemiana świata człowieka, transl. S. Stankiewicz, ed. K. Wilkoszewska, Kraków: Universitas.

Brach-Czaina Jolanta (2003) Błony umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Sic!.

Budzik Justyna Hanna, Kultura jako przestrzeń sensorium, http://artpapier.com/index.php?page-=artykul&wydanie=132&artykul=2870 [accessed: 07.05.2022].

Czapliński Przemysław (2017) Sploty, "Teksty Drugie": Nowa Humanistyka, No. 1, pp. 9-17.Człowiek posiada więcej niż 5 zmysłów, 16.06.2016, https://joemonster.org/art/36446 [accessed: 03.08.2020]

Eidos sztuki (1988) ed. M. Gołaszewska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Fajfer Zenon (2010) Liberatura, czyli literatura totalna. Teksty zebrane z lat 1999-2009, ed. K. Bazarnik, Foreword by W. Kalaga, Kraków: Korporacja Ha!art.

Frydryczak Barbara (2016) Zmysły w krajobrazie, "Estetyka i Krytyka", No. 3 (42), pp. 9-22.

Frydryczak Barbara (2013) Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Gołaszewska Maria (1997) Estetyka pięciu zmysłów, Warszawa-Kraków: PWN.

Haratyk Anna (2018) Dotknąć światła… O dotyku w pierwszym tomie poetyckim Zbigniewa Herberta, "Wielogłos". Pismo Wydziału Polonistyki UJ, No. 2 (36), pp. 69-83.

Herbert Zbigniew (1993) Podróż, [in:] Idem, Elegia na odejście, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.

Herbert Zbigniew (2008) Dotyk, [in:] Idem, Wiersze zebrane, ed. R. Krynicki, Kraków: Wydawnictwo a5.

Herbert Zbigniew (2008) Dlaczego klasycy? [in:] Idem, "Mistrz z Delft" i inne utwory odnalezione, ed. B. Toruńczyk, Warszawa: Zeszyty Literackie, pp. 145-147.

Herzfeld Michael (2004) Antropologia: praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, transl. M. M. Piechaczek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/synestezja;3982085.html [accessed: 25.04.2021].

Kiedrowicz Agata (18.05.2016) Wspólnota zmysłów / performative lecture, http://bliscynieznajo¬mi.pl/idea-i-program-7/ [accessed: 10.04.2021].

Kostaszuk-Romanowska Monika (2010) Posłowie, [in:] Spektakle zmysłów, ed. A. Wieczorkiewicz, M. Kostaszuk-Romanowska, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, pp. 359-362.

Koton-Czarnecka Marta (25.02.2020) Zmysły zwierząt są niesamowite. Jak postrzegają świat?, "National Geographic Polska", https://www.national-geographic.pl/artykul/zmyslowa-ostrosc [accessed: 08.03.2020].

Kozak Piotr (2013) Wychować Boga. Estetyka antropologiczna Alexandra Gottlieba Baumgartenana tle myśli niemieckiej pierwszej połowy XVIII wieku, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Krajewska Anna (2012) Splątanie literackie, "Przestrzenie Teorii", No. 17, pp. 7-9.

Krajewska Anna (2020) Teoria splątana, "Przestrzenie Teorii", No. 34, pp. 7-15.

Łazicka Agnieszka (2018) Dotyk, który "widzi". Próba postawienia problemu, "Białostockie Studia Literaturoznawcze", No. 12, pp. 91-105.

Mączyńska-Frydryszek Agata, Jaskólska-Klaus Małgorzata, Maruszewski Tomasz (2002) Psycho¬fizjologia widzenia, ed.

R. Bartel, Poznań: Wydawnictwo ASP.

Merleau-Ponty Maurice (2001) Fenomenologia percepcji, transl. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa: Fundacja Aletheia.

Nycz Ryszard (2015) Wstęp. Humanistyka wczoraj i dziś (w wielkim skrócie i nie bez uproszczeń), [in:] Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, ed. R. Nycz, A. Łebkowska and A. Dauksza, Nowa Humanistyka Series, Vol. XIX, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, pp. 7-24.

Pallasmaa Juhani (2012) Oczy skóry. Architektura i zmysły, transl. M. Choptiany, Kraków: Fundacja Instytut Architektury.

Pękala Teresa (2008) Czas miniony jako doświadczenie przestrzeni, [in:] Czas przestrzeni, ed. K. Wilkoszewska, in cooperation with J. Petri, Kraków: Universitas, pp. 333-343.

Podgórski Michał (2011) Ucieczka od wizualności i jej społeczne konsekwencje. Fenomen estetyki haptycznej, Poznań, https://repozytorium.amu.edu.pl/handle/10593/1437 [accessed: 07.05.2022].

Rodaway Paul (1994) Sensuous Geographies: Body, Sense and Place, London: Routledge.

Rostkowska Aneta (2010) Haptyczne dzieło sztuki, [in:] Materia sztuki, ed. M. Ostrowicki, Kraków: Universitas, pp. 297-310.

Rybicka Elżbieta (2014) Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków: Universitas.

Shusterman Richard (1998) Estetyka pragmatyczna. Żywe piękno i refleksja nad sztuką, ed. A. Chmielewski, transl. A. Chmielewski et al., Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Shusterman Richard (2008) Świadomość ciała. Dociekania z zakresu somaestetyki, transl. W. Małecki, S. Stankiewicz, ed. K. Wilkoszewska, Kraków: Universitas.

Smolińska Marta (2020) Wprowadzenie, [in:] Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku, Kraków: Universitas, pp. 9-28.

Świątkowska Wanda (2022) Przeciw hegemonii wzroku. Teatr wielozmysłowy na przykładzie projektu Juliusza Osterwy, [in:] Estetyczne impresje. Powtórzenia – powroty – perspektywy, ed. M. Błaszczak, P. Dobrowolski, I. Górska, E. Szkudlarek, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, pp. 175-195.

Swoboda Tomasz (2010) Historie oka. Bataille, Leiris, Artaud, Blanchot, Gdańsk: słowo / obraz terytoria.

Tkaczyk Krzysztof (2016) Johann Gottfried Herder. Sensualistyczny bunt wobec klasycznej estetyki, [in:] W kulturze dotyku? Dotyk i jego reprezentacje w tekstach kultury, ed. A. Łebkowska, Ł. Wróblewski, P. Badysiak, Kraków: Wydawnictwo Nomos, pp. 25-35.

Tuan Yi-Fu (1987) Przestrzeń i miejsce, transl. A. Morawińska, introduction by K. Wojciechowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Warnke Agnieszka (30.04.2018) Z polotem. Zapach w polskiej literaturze, Culture.pl, https://cul¬ture.pl/pl/artykul/z-polotem-zapach-w-polskiej-literaturze [accessed: 07.05.2022].

Downloads

Published

2023-12-13