Geopark Owadów-Brzezinki
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/15Słowa kluczowe:
geostanowisko, skamieniałości, późna jura, geoturystykaAbstrakt
Obiekty geologiczne w Polsce są najczęściej chronione dzięki położeniu w obrębie parków narodowych i krajobrazowych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony środowiska. Najciekawsze stanowiska geologiczne kraju są wpisywane do Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski. Najważniejszą formą promocji dziedzictwa geologicznego w skali światowej są geoparki. Obecnie (stan na marzec 2024) jest ich ponad 200, z czego tylko trzy w Polsce. W polskim prawie pojęcie geopark nie jest jeszcze zdefiniowane i dlatego stosuje się je dość dowolnie. Określono w ten sposób między innymi ośrodek edukacji geologicznej zlokalizowany przy kamieniołomie „Owadów-Brzezinki” w pobliżu Opoczna. Ośrodek ten mógł powstać dzięki bardzo dobrej współpracy lokalnych władz, przemysłu i nauki. Pozwala on upowszechnić wiedzę na temat stanowiska paleontologicznego o randze światowej, w którym odkryto i opisano dziesiątki nowych gatunków późnojurajskiej fauny, w tym amonity, ostrogony, homaropodobne skorupiaki, ichtiozaury, plezjozaury i wiele innych. Niezwykle bogaty zespół doskonale zachowanej kopalnej fauny morskiej tworzy tzw. Fossil Lagerstätte. Dotychczasowe badania umożliwiły zrekonstruowanie warunków środowiskowych, które doprowadziły do nagromadzenia się i przetrwania unikalnych skamieniałości. W przyszłości, po zrealizowaniu inwestycji planowanych przez władze lokalne, Geopark „Owadów-Brzezinki” może stać się zalążkiem kolejnego polskiego Światowego Geoparku UNESCO, a z całą pewnością przyczyni się do dalszego rozwoju geoturystyki w tym regionie.
Bibliografia
Alexandrowicz Z. 2006. Geoparki – nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Przegląd Geologiczny 54(1): 36-41.
Alexandrowicz Z., Wimbledon W.A.P. 1999. The concept of world lithosphere reserves. Memorie Descrittive della Carta Geologica d’Italia 54: 347-352.
Alexandrowicz Z., Miśkiewicz K. 2016. Geo- park – od idei do realizacji, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 72(4): 243-253.
Bechly G., Kin A. 2013. First record of the fossil dragonfly family Eumorbaeschnidae from the Upper Jurassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 58(1): 121-124.
Błażejowski B. 2015. The oldest species of the genus Limulus from the Late Jurassic of Po-land. W: R.H. Carmichael, M.L. Botton, P.K.S. Shin, S.G. Cheung (red.). Changing global perspectives on biology, conservation, and management of horseshoe crabs. New York (Springer): 3-14.
Błażejowski B., Matyja B.A., Wierzbowski A. 2014. A new exceptionally preserved Late Jurassic ecosystem (Owadów-Brzezinki, Central Poland) and its geological background. W: A. Feldman-Olszewska, A. Wierzbowski (red.). Jurassica XI, Jurajskie utwory synkliny tomaszowskiej. Przewodnik wycieczek terenowych, abstrakty i artykuły. Spała 9–11.10.2014. Państwowy Instytut Geologiczny-PIB, Warszawa: 21-26.
Błażejowski B., Lambers P., Gieszcz P., Tyborowski D., Binkowski M. 2015. Late Jurassic jaw bones of Halecomorph fish (Actinopterygii: Halecomorphi) studied with X-ray microcomputed tomography. Palaeontologia Electronica 18.3.53A: 1-10.
Błażejowski B., Gieszcz P., Tyborowski D. 2016. New finds of well-preserved Tithonian (Late Jurassic) fossils from the Owadów-Brzezinki Quarry, Central Poland: a review and perspectives. Volumina Jurassica, 14: 123-132.
Błażejowski B., Gieszcz P., Shinn A.P., Feld-mann R.M., Durska E. 2019. Environment deterioration and related fungal infection of Upper Jurassic horseshoe crabs with remarks on their exceptional preservation. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 516: 336-341.
Błażejowski B., Wierzbowski H., Feldmann R.M. 2020. Reply to the comment on “No evidence for fungal infection of Upper Jurassic horseshoe crabs: A comment on Błażejowski et al. (2019)” by Zatoń 2020. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 554: 109733.
Błażejowski B., Wierzbowski A. 2021. The Owadów-Brzezinki geoeducation area at Sławno. Geotourism/Geoturystyka 17(1–2): 39-45.
Błażejowski B., Weryński Ł., Wierzbowski A., Michalska M., Hryniewicz K., Uchman A., Kugler S., Bącal P., Hołda-Michalska A. 2023a. Summary of a decade of research at the Owadów–Brzezinki Lagerstätte (Tithonian, central Poland): A review and perspectives for the future. Volumina Jurassica 21: 83-98.
Błażejowski B., Pszczółkowski A., Grabowski J., Wierzbowski H., Deconinck J.F., Olemp- ska E., Teodorski A., Nawrocki J. 2023b. Integrated stratigraphy and clay mineralogy of the Owadów–Brzezinki section (Lower–Upper Tithonian transition, central Poland): implications for correlations between the Boreal and the Tethyan domains and palaeoclimate. Journal of Geological Society, London 180(2): jgs2022-073.
CRGP (Centralny Rejestr Geostanowisk Polski). 2024. Online: https://cbdgportal.pgi.gov.pl/geostanowiska (data ostatniego dostępu: 12.03.2024)
Frey M.L., Schäfer K., Büchel G., Patzak M. 2005. Geoparks – a regional, European and global policy. W: R.K. Dowling, D. Newsome (red.). Geotourism. Butterworth-Heinemann, Oxford, 95-117.
Kin A, Błażejowski B. 2012. Polskie Solnhofen. Przegląd Geologiczny 60(7): 375-379.
Kin A., Błażejowski B. 2014. The horseshoe crab of the genus Limulus: Living fossil or stabilomorph? PLoS ONE 9: e108036.
Kin A., Gruszczyński M., Martill D., Marshall J., Błażejowski B. 2013. Palaeoenvironment and taphonomy of a Late Jurassic (Late Tithon-ian) Lagerstätte from central Poland. Lethaia 46: 71-81.
Knapik R., Migoń P., Szuszkiewicz A., Aleksandrowski P. 2011. Geopark Karkonosze – georóżnorodność i geoturystyka. Przegląd Geologiczny 59(4): 311-322.
Kondej P. 2011. Geopark Krajowy – kluczem do sukcesu geoturystyki. Przegląd Geologiczny 59(4): 271-275.
Koźma J. 2011. Transgraniczny Geopark Łuk Mużakowa. Przegląd Geologiczny 59(4): 276-290.
Kutek J. 1994. Jurassic tectonic events in south-eastern cratonic Poland. Acta Geologica Polonica 44: 167-221.
Matyja B.A. 2009. Development of the Mid-Polish Trough versus Late Jurassic evolution in the Carpathian Foredeep area. Geological Quarterly 53: 49-62.
Matyja B.A., Wierzbowski A. 2016. Ammonites and ammonite stratigraphy of the uppermost Jurassic (Tithonian) of the Owadów-Brzezinki quarry (central Poland). Volumina Jurassica 14: 65-122.
Słomka T. (red.). 2012. Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Kraków.
Słomka T., Doktor M., Joniec A., Kicińska-Świderska A. (red.). 2006. Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce. Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Kraków.
Szczygielski T., Tyborowski D., Błażejowski B. 2018. A new pancryptodiran turtle from the Late Jurassic of Poland and palaeobiology of early marine turtles. Geological Journal 53(3): 1215-1226.
Tyborowski D. 2016. A new ophthalmosaurid ichthyosaur species from the Late Jurassic of Owadów-Brzezinki Quarry, Poland. Acta Palaeontologica Polonica 61(4): 791-803.
Tyborowski D. 2017. Large predatory actinopterygian fishes from the Late Jurassic of Poland studied with X‐ray microtomography. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 283(2): 161-172.
Tyborowski D., Błażejowski B., Krystek M. 2016. Szczątki gadów z górnojurajskich wapieni w kamieniołomie Owadów-Brzezinki (Polska środkowa). Przegląd Geologiczny 64(8): 564-569.
UNESCO 2015. Statutes of the International Geoscience and Geoparks Programme.Online: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000260675 (data ostatniego dostępu: 10.03.2024)
UNESCO 2024a. List of UNESCO Global Geoparks and Regional Networks. Online: https://www.unesco.org/en/iggp/geoparks?hub=67817 (data ostatniego dostępu: 12.03.2024.)
UNESCO 2024b. UNESCO Global Geoparks. Online: https://www.unesco.org/en/iggp/geoparks/about?hub=67817 (data ostatniego dostępu: 12.03.2024)
UNESCO 2024c. UNESCO names 18 new Geoparks. Online: https://www.unesco.org/en/articles/unesco-names-18-new-geoparks (data ostatniego dostępu: 27.03.2024)
Urban J., Migoń P., Radwanek-Bąk B. 2021. Dziedzictwo geologiczne. Przegląd Geologiczny 69(1): 16-20.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późniejszymi zmianami (tekst ujednolicony Dziennik Ustaw z 2023 r. poz. 1336, 1688, 1890). Online: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001336/U/D20231336Lj.pdf (data ostatniego dostępu: 12.03.2024)
Weryński Ł., Błażejowski B. 2023. Late Juras- sic teeth of plesiosauroid origin from the Owadów-Brzezinki Lägerstatte, Central Poland. PeerJ 11:e15628.
Weryński Ł., Błażejowski B., Kędzierski M. 2023. A comparison of teeth in Tithonian, Late Jurassic, predatory actinopterygian fishes from Owadów-Brzezinki Lägerstatte and its palaeoecological implications. Acta Palaeontologica Polonica 68(3): 493-512.
Wierzbowski H., Dubicka Z., Rychliński T., Durska E., Olempska E., Błażejowski B. 2016. Depositional environment of the Owadów-Brzezinki conservation Lagerstätte (uppermost Jurassic, central Poland): evidence from microfacies analysis, microfossils and geochemical proxies. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 282: 81-108.
Wierzbowski H., Błażejowski B., Tyborowski D. 2019. Oxygen isotope profiles of uppermost Jurassic vertebrate teeth and oyster shells: a record of paleoenvironmental changes and animal habitats. Palaios 34(12): 585-599.
Woźniak P., Sikora R., Lasoń K., Markowiak M., Haisig J., Szulc J., Hagdorn H. 2011. Geopark Góra św. Anny – „król-tułacz” wrócił na stolicę! Przegląd Geologiczny 59(4): 291-310.
Zouros N.C. 2008. European Geoparks Network: transnational collaboration on Earth heritage protection, geotourism and local development. Geoturystyka 12: 3-22.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
