Audiatur utraque pars w 10 księdze korespondencji Pliniusza Młodszego

Abstrakt

Korespondencja Pliniusza i cesarza Trajana dostarcza fascynującego materiału do badań nad genezą nowożytnych i nowoczesnych zasad prawnych. Uczeni badający pochodzenie zasady audiatur et altera pars osobliwie pomijają to źródło, mimo że w jednym z listów pojawia się wiele mówiąca dyrektywa cesarska w brzmieniu: audita utraque parte. Jest ona nawet semantycznie bliska legitymującym się późniejszym rodowodem wyrażeniom takim jak: audi partem alteram oraz audiatur et altera pars. A jednak, spojrzawszy całościowo na treść korespondencji, trudno przyjąć, że na początku II w. n.e. Rzymianie posługiwali się jakimikolwiek zasadami w znaczeniu zbliżonym do współczesnego. Na przeszkodzie temu stał polityczny klimat pryncypatu i związana z nim „konstytucyjna” omnipotencja cesarza. Tym samym, o ile czyny władców oraz ich przedstawicieli mogły podlegać ocenie etycznej, to pod kątem prawnym często wymykały się wszelkim klasyfikacjom.