JĘZYKOWA KREACJA WSI I MIASTA W POWIEŚCI "W SŁOŃCU" JULIANA KAWALCA
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2024/72/11Słowa kluczowe:
literatura nurtu chłopskiego, językowa kreacja, wieś, miasto, Julian KawalecAbstrakt
W artykule przedstawiono zagadnienie językowej kreacji wsi i miasta w powieści Juliana Kawalca pt. W słońcu (1963). Powieść ta wpisuje się w nurt chłopski literatury powojennej. Przedmiotem opisu i analizy są środki językowo‑stylistyczne wykorzystane przez autora do wykreowania wizerunku wsi i miasta, a konkretnie następujące elementy językowe: 1) nazwy wsi/miasta, 2) nazwy poszczególnych elementów przestrzeni wsi/miasta oraz ich związki wyrazowe, 3) nazwy mieszkańców wsi/miasta oraz ich określenia, 4) nazwy związane z kulturą wsi/miasta, a także związki wyrazowe owych nazw. Wieś i miasto zostały w omawianej powieści Kawalca skontrastowane. Przeciwstawienie obrazów wsi i miasta znajduje swój wyraz w opozycyjnym zestawianiu nazw: wieś – miasto; wiejski, wsiowy – miejski; drewno – beton, asfalt; dom, stodoła, stajnia – kamienica, kino, sklep; sad – park; droga – ulica; wóz – samochód itd., a także w budowaniu zdań przeciwstawnych. Na opozycję ekonomiczno‑cywilizacyjno‑kulturową nakłada się także opozycja czasowa, którą wyrażają antonimiczne pary przysłówków dawniej – teraz oraz przymiotników stary – nowy. Zasób środków stylistyczno‑językowych służących do kreacji wsi i miasta jest stosunkowo ubogi i mało urozmaicony, co wynika z faktu, że powieść wypełnia monolog bohatera – starego chłopa, człowieka słabo wykształconego, którego język to potoczna polszczyzna mówiona.
Bibliografia
Adamowski Jan, 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin.
Andres Zbigniew, 1982, Motyw ziemi w twórczości Juliana Kawalca, w: Z. Andres, G. Ostasz, red., W kręgu twórczości Juliana Kawalca. Zbiór szkiców i artykułów, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów, s. 49–60.
Bartmiński Jerzy, 1999, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, w: J. Bartmiński, red., Językowy obraz świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin, s. 103–120.
Bartmiński Jerzy, Niewiadomski Donat, 1999, Ziemia, w: J. Bartmiński, red., Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1: Kosmos, cz. 2: Ziemia, woda, pod¬ziemie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin, s. 17–56.
Bereza Henryk, 1978, Związki naturalne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Bereza Henryk, 1981, Dramat wiejskiej rewolucji, w: A. Wilkoń, wybór, oprac. i wstęp, Julian Kawalec. Zbiór recenzji i szkiców o twórczości pisarza, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 122–149.
Białoskórska Mirosława, 2005, Językowa kreacja Aldony w „Konradzie Wallenrodzie” Adama Mickiewicza, w: J. Migdał, red., Ad perpetuam rei memoriam: profesorowi Wojciechowi Ryszardowi Rzepce z okazji 65. urodzin, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań, s. 53–63.
Bieńkowska Danuta, Umińska Tytoń Elżbieta, 2015, Językowa kreacja miasta i jego mieszkańców w łódzkich tekstach folklorystycznych, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 14, s. 43–55.
Burkot Stanisław, 1973, Proza i pobekiwanie owiec, „Miesięcznik Literacki”, nr 4, s. 37–39.
Ciarkowska Aleksandra, 2019a, Językowa kreacja dziecka w „Konopielce” Edwarda Redlińskiego, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 18, s. 31–42.
Ciarkowska Aleksandra, 2019b, Językowa kreacja ojca w „Nagim sadzie” Wiesława Myśliwskiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 67, s. 37–48.
Ciarkowska Aleksandra, 2021, Językowa kreacja mieszkańców wsi w powojennej literaturze nurtu chłopskiego (na podstawie wybranych utworów), Łódź [niepublikowana rozprawa doktorska].
Czapliński Przemysław, Śliwiński Piotr, 2000, Literatura polska 1976–1998. Przewodnik po prozie i poezji, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Dubisz Stanisław, 1982, Formy i funkcje stylizacji gwarowej w utworze Juliana Kawalca pt. „W słońcu”, w: J. Tokarski, red., Język. Teoria – Dydaktyka. Materiały V Konferencji Młodych Językoznawców Dydaktyków, Wydawnictwo WSP im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, s. 254–266.
Dubisz Stanisław, 1986, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego: nurt ludowy w latach 1945–1975, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Handke Kwiryna, 2008, Język w strukturze przestrzeni społecznej, w: K. Handke, Socjologia języka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 40–63.
Hawrysz Magdalena, 2015, Językowa kreacja wizerunku władców w średniopolskim piśmiennictwie historiograficznym – przyczynek do badań dyskursu tożsamościowego, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 14, s. 209–224.
Kaniewska Bogumiła, Legeżyńska Anna, Śliwiński Piotr, 2005, Literatura pol¬ska XX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Kawalec Julian, 1963, W słońcu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Kępka Izabela, 2016, Językowa kreacja nieba i piekła w „Tragedii o bogaczu i Łazarzu” z 1643 roku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 23(43), nr 1, s. 39–53.
Kępka Izabela, 2021, Językowe kreacje świata transcendentnego i człowieka wobec sacrum w poezji Jacka Kaczmarskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk–Sopot.
Kępka Izabela, Warda Radys Lucyna, 2018a, „A ja powiedam: pierwsze miasto w świecie, Dantzig” – językowa kreacja przestrzeni społecznej XVII wiecznego Gdańska w powieści Jadwigi Łuszczewskiej „Panienka z okienka”, w: Z. Lica, A. Lica, K. Czemplik, red., Językowy, literacki i kulturowy obraz Pomorza, t. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 98–118.
Kępka Izabela, Warda Radys Lucyna, 2018b, Językowa kreacja Kaszubów w utworze „Śpiewaj ogrody” Pawła Huellego, „Język – Szkoła – Religia”, t. 13, nr 2, s. 66–86, https://doi.org/10.26881/jsr.2018.2.05
Kuska Wojciech, 2020a, „Do chałupy cię doprowadziła jak twój Anioł Stróż” – o językowej kreacji drogi w powieści „Kamień na kamieniu” Wiesława Myśliwskie¬go, „Język. Religia. Tożsamość”, nr 1/2(21/22), s. 33–45.
Kuska Wojciech, 2020b, Językowo kulturowa kreacja rodziny w powieściach Wie¬sława Myśliwskiego, Wydawnictwo Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzo¬wie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski.
Litwin Jadwiga, 1982, Funkcje kategorii osoby w strukturze prozy Juliana Kawal¬ca, w: Z. Andres, G. Ostasz, red., W kręgu twórczości Juliana Kawalca. Zbiór szkiców i artykułów, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów, s. 123–131.
Mariak Leonarda, 2008, Językowa kreacja miłości w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza, „Slavia Occidentalis”, nr LXV, s. 55–76.
Mariak Leonarda, 2010, „O zachowaniu się przy stole”, czyli językowa kreacja obyczajów biesiadnych w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 17(37), s. 205–228.
Mariak Leonarda, 2011, Językowy obraz Kozaka w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Część 1. Sposoby prezentacji przedstawicieli społeczności kozackiej, w: U. Sokólska, red., Odmiany stylowe polszczyzny: dawniej i dziś, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 151–171.
Mariak Leonarda, 2012a, Językowa kreacja Kozaka w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Część 2. Uwarunkowania geograficzne, w: L. Mariak, A. Seniów, red., Ścieżkami pięknej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Mirosławie Białoskórskiej, Volumina.pl Daniel Krzanowski, Szczecin, s. 137–157.
Mariak Leonarda, 2012b, Językowa kreacja Kozaka w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Część 3. Step ukraiński, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 11, s. 109–135.
Marzec Anna, 1983, Proza Juliana Kawalca, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Mayenowa Maria Renata, 1974, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Mencwel Andrzej, 1997, Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa.
Michalski Hieronim, 1981, Stary człowiek i rzeka, w: A. Wilkoń, wybór, oprac. i wstęp, Julian Kawalec. Zbiór recenzji i szkiców o twórczości pisarza, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 35–39.
Miśkiewicz Marzena, 2023, Wykładniki stylizacji gwarowej w „Młodości Jasia Kunefała” Stanisława Piętaka, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 71, s. 101–115.
Modrzejewska Róża, 2010, Od subiekta do bogatego kupca – językowa kreacja Stanisława Wokulskiego, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 9, s. 139–160.
Modrzejewska Róża, 2011, Językowa kreacja uczuć Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 10, s. 189–209.
Modrzejewska Róża, 2012, Językowa kreacja doktora Szumana w „Lalce” Bolesława Prusa, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 11, s. 151–186.
Modrzejewska Róża, 2013, Językowa kreacja świata starego Szlangbauma w „Lalce” Bolesława Prusa, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 12, s. 107–120.
Modrzejewska Róża, 2014, Funkcje barw w językowej kreacji świata Izabeli Łęckiej w „Lalce” Bolesława Prusa, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 13, s. 157–151.
Pietrzak Magdalena, 2004, Językowe środki kreowania postaci w twórczości historycznej Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Rutkowska Joanna, 2017, Językowa kreacja drogi w powieści „Matka” Ignacego Maciejowskiego (Sewera), „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 16, s. 205–220.
Rychter Joanna, 2010, Językowa kreacja przyrody nieożywionej w utworach poetyckich Juliusza Słowackiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Rychter Joanna, 2019, „[Z]a wcześnie doszliśmy/ do brzegów poznania” – językowa kreacja drogi w tomiku „Po obu stronach słowa” Oleny Duć Fajfer, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 26(46), nr 1, s. 157–170.
Seniów Adrianna, 2009, Językowa kreacja życia dzieci wiejskich w wybranych nowelach Elizy Orzeszkowej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachro¬niczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 8, s. 125–141.
Seniów Adrianna, 2010, Językowa kreacja życia dzieci wiejskich w wybranych nowelach Bolesława Prusa, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 9, s. 235–255.
Seniów Adrianna, 2011, Językowa kreacja świata kobiet w wybranych powieściach Elizy Orzeszkowej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Skorupska Raczyńska Elżbieta, 2003, Barwy w językowej kreacji świata baśni (na wybranych przykładach), w: U. Chęcińska, red., Barwy świata baśni, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 83–96.
Skorupska Raczyńska Elżbieta, 2013, Kreacja ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej (studium językowo stylistyczne), Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski.
Skorupska Raczyńska Elżbieta, 2014, Barwy w językowej kreacji ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 13, s. 211–228.
Skorupska Raczyńska Elżbieta, 2015, Językowa kreacja rodziny żydowskiej w powieści „Meir Ezofowicz” Elizy Orzeszkowej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 12, s. 311–331.
Skorupska Raczyńska Elżbieta, 2016, Językowa kreacja świata w utworach Elizy Orzeszkowej (wybrane zagadnienia), Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski.
Skubalanka Teresa, 1997, Językowa kreacja Jacka Soplicy (Księdza Robaka), w: T. Skubalanka, red., Mickiewicz – Słowacki – Norwid. Studia nad językiem i sty¬lem, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin, s. 20–33.
Sławkowa Ewa, 2009, O różnych sposobach językoznawczej refleksji nad językiem artystycznym, w: T. Korpysz, A. Kozłowska, red., Język pisarzy jako problem lingwistyki, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 25–44.
Sobolewska Katarzyna, 2007, Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, t. 12: Miasto i wieś, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Stankiewicz Kopeć Monika, 2018, Miasto i cywilizacja w kontekście sporów modernizacyjnych w piśmiennictwie polskim lat 1800–1830. Studia, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Kraków.
Stanny Monika, Śliwowska Zofia, Hoffmann Radosław, 2016, Miasto – wieś: dychotomia czy continuum? Rozważania osadzone w trzech kontekstach: socjologicznym, ekonomicznym i geograficznym, „Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk Ekonomicznych Politechniki Koszalińskiej”, nr 1(20), s. 265–279.
Szczaus Agnieszka, 2019, Językowa kreacja wierzeń Prusów w powieści ks. Stanisława Kujota „Pierwsze nawrócenie Prusaków” (1877–1878), „Prace Filologiczne”, t. LXXIII, s. 395–412.
Szlachta Agnieszka, 2013, Językowa kreacja miasta w „Bambino” Ingi Iwasiów, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 12, s. 221–236.
Tokarski Ryszard, 1999, Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata, w: A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, red., Przeszłość w językowym obrazie świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin, s. 9–23.
Tokarski Ryszard, 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, w: J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skło¬dowskiej, Lublin, s. 343–370.
Wilkoń Aleksander, wybór, oprac. i wstęp, 1981, Julian Kawalec. Zbiór recenzji i szkiców o twórczości pisarza, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Wójtowicz Magdalena, 2011, Ambiwalentne znaczenia przypisywane granicom przestrzennym i czasowym w kulturze ludowej, w: M. Roszczynialska, B. Ser¬watka, red., Granice i pogranicza w humanistyce, Śródmiejski Ośrodek Kultury, Kraków, s. 79–95.
Zawada Andrzej, 1983, Biografia awansu społecznego wsi, w: A. Zawada, Gra w ludowe. Nurt chłopski w prozie współczesnej a kultura ludowa, Ludowa Spół¬dzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 108–150.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
