Reinterpretacja mitycznej figury Atlasa w antropologii Gastona Bachelarda

Autor

  • Marzena Karwowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/4

Słowa kluczowe:

Gaston Bachelard; mityczna figura Atlasa; mitokrytyka; mit; symbol; antropologiczne struktury wyobraźni

Abstrakt

Gaston Bachelard (1884–1962), a French anthropologist of the imagination, seems to be somewhat forgotten and significantly underresearched in Polish literary studies, even though his major works on poetic imagination – La Psychanalyse du feu (1938), L’Eau et les reves (1942), L’Air et les songes (1943), La Terre et les reveries de la volonté (1947), La Terre et les reveries du repos (1948), La Poétique de l’espace (1957), La Poétique de la reverie (1960), and La Flamme d’une chandelle (1961) – have exerted a major impact on the perception of the literary text. Not only did Bachelard propose a new poetics (the poetics of the elements), but he also redefined the category of the author and introduced the following concepts to the humanities: the Dreaming Cogito (or the Dreamer’s Cogito), which describes a creative subjectivity, and dreamy consciousness (Fr. conscience reveuse), or, in other words, poetic imagination. Bachelard’s poetics of the elements is founded upon his notion of symbols-images, which include principal images (Fr. imago princeps), imaginative compounds that organize the Dreamer’s Cogito.

The article discusses the theoretical concepts that Bachelard explains in his monograph on the Earth element, entitled La Terre et les reveries de la volonté. Essais sur les imagination de la matiere (Corti, Paris 1947). Karwowska focuses on the reinterpretation of the mythical figure of Atlas. It is examined in the context of the imaginary relationship between anthropos and kosmos, which serves as the thematic core of Bachelard’s anthropology. Following Bachelard, Karwowska interprets the mythical Atlas as an archetypal image that can be expressed on the level of langage. What serves as its main feature is redundancy which remains open to various interpretative contexts. Bachelard’s work on myth in literary studies was most fully developed by myth-criticism. Scholars who research this field, similarly to Bachelard, investigate the human mundus imaginalis. They look for semantic basins (imaginary chreods), formed around a common meaning, the dominant myth. The article attempts to reconstruct the images generated by the Dreamer’s Cogito, which are the imagination’s response to the human encounter with material nature. It examines the mythical figure of Atlas against the wide spectrum of Bachelard’s figures of the imagination (the Antaeus complex, the Pluto-Proserpine complex, the mythical figure of Vulcan, the muscular anthropos, crystal imagination). Bachelard thoroughly investigates how humans use their imagination to colonize nature, studies the mechanisms of imagination that function on the level of the relationship between anthropos and kosmos, and finds universal anthropological antagonistic strategies of fight and domination in the human relationship with matter.

Biogram autora

Marzena Karwowska - Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii

Dr hab. prof. Uniwersytetu Łódzkiego, literaturoznawca. Prowadzi badania z zakresu antropologii wyobraźni twórczej i mitokrytyki, zrealizowała staże naukowe z tej dziedziny we Francji (Uniwersytet Stendhala w Grenoble, Sorbona). Autorka książek: Prapamięć uśpiona. Świat wyobrażeń Bolesława Leśmiana (2008), Symbole Apokalipsy. Studia z antropologii wyobraźni (2011), Antropologia wyobraźni twórczej w badaniach literackich. Świat wyobrażony Brunona Schulza (2015), Świadomość rodząca obrazy. Studia z antropologii wyobraźni (2020).

Bibliografia

Arruda Francimar Duarte. 2004. La rencontre avec Bachelard. W: Cahiers Gaston Bachelard. Bachelard et l’écriture. Red. Jean Libis, Maryvonne Perrot, Jean-Jacques Wunenburger. Dijon: Centre Gaston Bachelard. S. 359–366.

Bachelard dans le monde. 2000. Red. Jean Gayon, Jean Jacques Wunenburger. Paris: PUF.

Bachelard Gaston. 1961. La Flamme d’une chandelle. Paris: PUF.

Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka: wybór pism. Red. Henryk Chudak. Przeł. Anna Tatarkiewicz, Henryk Chudak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bachelard Gaston. 1976. La Psychanalyse du feu. Paris: Gallimard.

Bachelard Gaston. 1994. L’Air et les songes. Paris: Corti.

Bachelard Gaston. 1996a. La Terre et les reveries de la volonté. Essai sur l’imagination de la matiere. Paris: Corti.

Bachelard Gaston. 1996b. Płomień świecy. Przeł. Julian Rogoziński. Gdańsk: Słowo/ obraz terytoria.

Bachelard Gaston. 1997a. L’Eau et les reves. Paris: Corti.

Bachelard Gaston. 1997b. La Terre et les reveries du repos. Essai sur les images de l’intimité. Paris: Corti.

Bachelard Gaston. 1998. Poetyka marzenia. Przeł. Leszek Brogowski. Gdańsk: Słowo/ obraz terytoria.

Bachelard Gaston. 2004. La Poétique de l’espace. Paris: Quadrige/PUF.

Bachelard Gaston. 2005. La Poétique de la reverie. Paris: Quadrige/PUF.

Błocian Ilona. 2012. Pojęcie nieświadomości a obraz groty w badaniach nad wyobraźnią Gastona Bachelarda. „Studia Philosophica Wratislaviensia”, nr 7. S. 105–115.

Błocian Ilona, Morawska Kamila, Plęs-Bęben Marta. 2018. Gaston Bachelard i filozofie obrazu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Bytniewski Paweł. 2017. Gastona Bachelarda epistemologia historyczna. W: Paweł Bytniewski. Francuska filozofia nauk. Szkice epistemologiczne. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN. S. 55–61.

Chudak Henryk. 2020. O nieco zapomnianej książce Bachelarda. W: Gaston Bachelard. Konteksty i interpretacje. Red. Marta Plęs-Bęben. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. S. 133–143.

Dagognet François. 2000. Nouveau regard sur la philosophie bachelardienne. W: Bachelard dans le monde. Red. Jean Gayon, Jean-Jacques Wunenburger. Paris: PUF. S. 12–21.

Dagognet François. 2004. Le vocabulaire scientifique dans l’oeuvre de Gaston Bachelard. W: Cahiers Gaston Bachelard. Bachelard et écriture. Red. Jean Libis, Maryvonne Perrot, Jean-Jacques Wunenburger. Dijon: Centre Gaston Bachelard. S. 11–17.

Durand Gilbert. 1979. Figures mythiques et visages de l’oeuvre. De la mythocritique a la mythanalyse. Paris: Berg International.

Eliade Mircea. 1993. Traktat o historii religii. Przeł. Jan Wierusz-Kowalski. Łódź: Wydawnictwo Opus.

Gaston Bachelard. Konteksty i interpretacje. 2020. Red. Marta Plęs-Bęben. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Graves Robert. 1968. Mity greckie. Przeł. Henryk Krzeczkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Grimal Pierre. 1990. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum.

Karwowska Marzena. 2008. Prapamięć uśpiona. Świat wyobrażeń Bolesława Leśmiana. Warszawa: Wydawnictwo Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Karwowska Marzena. 2015. Antropologia wyobraźni twórczej w badaniach literackich. Świat wyobrażony Brunona Schulza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Karwowska Marzena. 2020. Świadomość rodząca obrazy. Studia z antropologii literatury. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Leszczyński Damian. 2002. Filozofia nauki Gastona Bachelarda. W: Gaston Bachelard. Kształtowanie się umysłu naukowego. Przeł. Damian Leszczyński. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria. S. 328–377.

Libis Jean. 2000. Bachelard et la mélancolie. L’ombre de Schopenhauer dans la philosophie de Gaston Bachelard. Paris: Presses Universitaires du Septentrion.

Monneyron Fréderic. 1992. Le mythe et le mythique: bilan et perspective d’une hérmeneutique. „Cahiers de l’Imaginaire”, no. 7. S. 123–138.

Plęs-Bęben Marta. 2013. Marzenie jako zakorzenienie w świecie. Pytanie o sztukę życia a filozofia Gastona Bachelarda. „Anthropos”, nr 20–21. S. 206–214.

Parinaud André. 1996. Gaston Bachelard. Paris: Flammarion.

Poirier Jacques. 2004. Gaston Bachelard, le philosophe qui dit „je”. W: Cahiers Gaston Bachelard. Bachelard et écriture. Red. Jean Libis, Maryvonne Perrot, Jean-Jacques Wunenburger. Dijon: Centre Gaston Bachelard. S. 78–89.

Questions de mythocritique. Dictionnaire. 2005. Red. Daniele Chauvin, André Siganos, Philippe Walter. Paris: Imago.

Sartre Jean-Paul. 1974. Mdłości. Przeł. Jacek Trznadel. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Thiboutot Christian. 2004. Du masque a l’écriture: en passant par le visage et l’image. W: Cahiers Gaston Bachelard. Bachelard et écriture. Red. Jean Libis, Maryvonne Perrot, Jean-Jacques Wunenburger. Dijon: Centre Gaston Bachelard. S. 103–112.

Zięba Włodzimierz. 2014. Filozofia nauki Gastona Bachelarda. „Sofia. Pismo filozofów krajów słowiańskich”, nr 14. S. 293–297.

Pobrania

Opublikowane

2023-11-07

Jak cytować

Karwowska, M. (2023). Reinterpretacja mitycznej figury Atlasa w antropologii Gastona Bachelarda. Prace Polonistyczne, 78, 63–76. https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/4

Numer

Dział

ARTYKUŁY