Edukacja społeczna szczepionką na infodemię? Eksploracja kapitału zdrowotnego podczas pandemii COVID-19 w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2022/71.2/5Słowa kluczowe:
pandemia, kapitał zdrowotny, kompetencje zdrowotne, szczepieniaAbstrakt
Wyzwania wynikające z globalnego kryzysu zdrowotnego i infodemii ujawniły znaczenie kapitału zdrowotnego. Wychodząc od wielowymiarowej definicji Anny Schneider-Kamp [2021], analizujemy istniejące i potencjalne zasoby dostępne Polakom i Polkom w czasie pandemii. W artykule przyglądamy się znaczeniu kompetencji zdrowotnych dla dbania o zdrowie i poszukiwania wiarygodnych informacji na temat epidemii. Podejmujemy kwestię strategii, jakie kobiety i mężczyźni wykorzystywali w zarządzaniu pandemicznie zmienioną codziennością w Polsce. Bazując na dostępnych badaniach, analizujemy także oddziaływanie kapitałów społecznego i ekonomicznego na sytuację zdrowotną jednostek i grup osób w kontekście wynikających z epidemii zmian życia rodzinnego, zawodowego czy indywidualnego. Przyjmując założenie, że stosunek do szczepień przeciwko COVID-19 jest wskaźnikiem tego, w jaki sposób kapitał zdrowotny został zagospodarowany, badamy postawy Polaków i Polek wobec szczepienia się przeciwko koronawirusowi. W końcu bierzemy na warsztat zdrowotne oddziaływania edukacyjne, prowadzone w Polsce przez agendy państwa, jak i te oddolne, i wskazujemy, które z nich mają szansę przyczynić się do rozwoju kapitału zdrowotnego, a które sprawiają wrażenie działań pozorowanych.
Bibliografia
Beck Ulrich. 2004. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
CBOS. 2020a. Koronasceptycyzm, czyli kto nie wierzy w zagrożenie epidemią. Nr 158/2020. Warszawa.
CBOS. 2020b. Życie codzienne w czasach zarazy. Nr 60/2020. Warszawa.
CBOS. 2022a. Koronawirus – obawy, stosunek do szczepień, ocena polityki rządu. Nr 2/2022. Warszawa.
CBOS. 2022b. Koronawirus – obawy, stosunek do szczepień, ocena polityk rządu. Nr 7/2022. Warszawa.
Dec Tomasz. 2021. Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Hasło: Koronasceptyk. https://nowewyrazy.pl/haslo/koronasceptyk.html [dostęp: 26.02.2022].
Duong Tuyen Van, Minh H. Nguyen, Sheng-Chih Chen, Yung-Kai Huang, Orkan Okan, Kevin Dadaczynski, Chih-Feng Lai. 2021. “Oxford COVID-19 vaccine hesitancy in school principals: Impacts of gender, well-being, and coronavirus-related health literacy”. Vaccines 9(9): 985.
Duplaga Mariusz. 2020. “Determinants and consequences of limited health literacy in Polish society”. International Journal of Environmental Research and Public Health 17(2): 642. https://doi.org/10.3390/ijerph17020642.
Eurobarometr. 2021. Attitudes on vaccination against COVID-19. https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2512 [access: 26.02.2022].
Eysenbach Gunther. 2020. “How to fight an infodemic: The four pillars of infodemic management”. Journal of Medical Internet Research 22(6): e21820.
Flieger Estera. 2020. Marcin Duma: My państwu nie ufamy. Jasnymi punktami na mapie zaufania są organizacje społeczne. ngo.pl Portal Organizacji Samorządowych. https://publicystyka.ngo.pl/marcin-duma-my-panstwu-nie-ufamy-jasnymi-punktami-na-mapie-zaufania-saorganizacje-spoleczne-wywiad [dostęp: 10.03.2022].
Gambin Małgorzata, Tomasz Oleksy, Marcin Sękowski, Anna Wnuk, Małgorzata Woźniak-Prus, Grażyna Kmita, Paweł Holas, Ewa Pisula, Emilia Łojek, Karolina Hansen, Joanna Gorgol, Karolina Kubicka, Mirosława Huflejt-Łukasik, Andrzej Cudo, Agnieszka Ewa Łyś, Anna Szczepaniak, George A. Bonanno. 2021. “Pandemic trajectories of depressive and anxiety symptoms and their predictors: Five-wave study during the COVID-19 pandemic in Poland”. Psychological Medicine [in press]. https://doi.org/10.1017/S0033291721005420.
Gąsiorowska Ewa, Emilia Kulczyk-Prus. 2011. W poszukiwaniu przygody: Poradnik drużynowego drużyny starszoharcerksiej. Warszawa: Marron Edition.
GUS . 2021. Wybrane aspekty rynku pracy w Polsce. Aktywność ekonomiczna ludności przed i w czasie pandemii COVID-19. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/zasady-metodyczne-rocznik-pracy/wybrane-aspekty-rynku-pracy-w-polsce-aktywnoscekonomiczna-ludnosci-przed-i-w-czasie-pandemii-covid-19,11,1.html [dostęp: 10.03.2022].
Feliksiak Michał. 2020. Sytuacja zawodowa Polaków w czasie pandemii. W: Opinie i Diagnozy nr 46. Pandemia koronawirusa w opiniach Polaków, A. Cybulska, K. Pankowski (red.), –51. CBOS.
Francuz Piotr. 2007. Strach i lęk w reklamie politycznej. W: Psychologiczne aspekty komunikacji wizualnej, P. Francuz (red.), 213–230. Wydawnictwo KUL: Lublin.
Holton Robert. 2016. Some social consequences of the global financial crisis. In: The consequences of global disasters, A. Elliott, E. Hsu (eds.), 223–233. Abingdon, UK: Routledge.
Hubicz Katarzyna. 2020. Koronawirus: Polacy wiedzą o nim więcej niż Chińczycy. https://www.poradnikzdrowie.pl/aktualnosci/koronawirus-polacy-wiedza-o-nim-wiecej-niz-chinczycyaa-kruu-jgH6-T5Jx.htm [dostęp: 10.03.2022].
Hugo-Bader Jacek. 2022. Strażnicy wolności. Wydawnictwo Agora: Warszawa.
Jarynowski Andrzej, Monika Wójta-Kempa, Vitaly Belik. “Trends in interest of COVID-19 on Polish Internet”. Przegląd Epidemiologiczny 74(2): 258–275. https://doi.org/10.32394/pe.74.20 . PMID: 33112108.
Kamecki Marek. 2017. Stosowanie metody harcerskiej w drużynie harcerzy. Warszawa: Niezależne Wydawnictwo Harcerskie.
Klimczuk Andrzej. 2021. Pandemia COVID-19 z perspektywy teorii ryzyka. W: Polska... Unia Europejska... Świat... w pandemii COVID-19 – wybrane zagadnienia. Wnioski dla kształtowania i prowadzenia polityki publicznej, A. Bartoszewicz, K. K siężopolski, A. Zybała (red.),34–56. Warszawa: Elipsa.
Klementowska Aneta. 2021. „Pandemia Covid-19 a realizacja funkcji opiekuńczo-wychowawczej w wiejskich rodzinach wielodzietnych – wybrane problemy”. Wychowanie w Rodzinie 1: 71–89.
Kłosińska Katarzyna. 2020. Hasło: covidianin. https://nowewyrazy.uw.edu.pl/haslo/389-covidianin.html [dostęp: 10.03.2022].
Krause Ewa. 2021. „Sytuacja kobiet na rynku pracy w czasie pandemii”. Edukacja Ustawiczna Dorosłych 1: 159–176.
Kubacka-Jasiecka Dorota. 2010. Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: WA IP.
Kuropka Ireneusz, Agnieszka Rossa, Wiktoria Wróblewska, Bogdan Wojtynik, Przemysław Sleszyński. 2021. Pandemia oraz jej skutki zdrowotne i demograficzne. Raport Komitetu Nauk Demograficznych PAN. https://knd.pan.pl/images/Pandemia_oraz_jej_skutki_zdrowotne_i_demograficzne.pdf dostęp: 21.06.2022].
Matyjaszczyk-Łoboda Olga. 2021. „Opis jednostki leksykalnej covidianin”. Oblicza Komunikacji 13: 99–114.
NIK . 2021. NIK o rehabilitacji leczniczej. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-rehabilitacji-leczniczej-2021.html [dostęp: 27.06.2022].
OECD. 2021. State of Health in the EU Polska Profil systemu ochrony zdrowia 2021. https://health.ec.europa.eu/system/files/2021-12/2021_chp_poland_polish.pdf [access: 27.06.2022].
Okan Orkan, Melanie Messer, Diane Levin-Zamir, Leena Paakkari, Kristine Sørensen. 2022. “Health literacy as a social vaccine in the COVID-19 pandemic”. Health Promotion International. 2021: 1–9. doi:10.1093/heapro/daab197. Epub ahead of print. PMID: 35022721; PMCID: PMC8807235.
Oleksy Tomasz, Anna Wnuk, Dominika Maison, Agnieszka Łyś. 2021. “Content matters.
Different predictors and social consequences of general and government-related conspiracy theories on COVID-19”. Personality and Individual Differences 168: 110289.
Paakkari Leena, Orkan Okan. 2020. “COVID-19: Health literacy is an underestimated problem”. The Lancet. Public Health 5(5): e249.
Paakkari Leena, Olli Paakkari. 2012. “Health literacy as a learning outcome in schools”. Health Education 112(2): 133–152.
Piwoński Jerzy, Aleksandra Piwońska, Jerzy Głuszek, Wojciech Bielecki, Andrzej Pająk, Krystyna Kozakiewicz, Bogdan Wyrzykowski, Stefan Rywik. 2005. „Ocena częstości występowania niskiego poziomu wsparcia społecznego oraz objawów depresji w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ”. Kardiologia Polska 63(6): 1–4.
Płoszaj Katarzyna, Dorota Kochman. 2021. „Wpływ pandemii Koronawirusa (COVID–19) na jakość życia rodziny i dziecka”. Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu 6(3): 59–78.
Polak Paulina, Maria Świątkiewicz-Mośny, Aleksandra Wagner. 2019. “Much ado about nothing. The responsiveness of the healthcare system in Poland through patients’ eyes”. Health Policy 123(12): 1259–1266.
Rodman Alexandra M., Maya L. Rosen, Steven W. Kasperek, Makeda Mayes, Liliana Lengua, Andrew N. Matzooff, Katie A. MclAughlin. 2021. “Social behavior and youth psychopathology during the COVID-19 pandemic: A longitudinal study”. Preprint: https://doi.org/10.31234/osf.io/y8zvg.
Sasińska-Klas Teresa. 2021. Zaufanie społeczne w oczach polskiej opinii publicznej: ceniona wartość czy jej deficyt? W: Zapisując świat: w dziennikarsko-literackim pejzażu form, tematów, gatunków: prace ofiarowane dr hab. Andrzejowi Kaliszewskiemu Profesorowi UJ, E. Żyrek-Horodyska (red.), 263–285. Kraków: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i K omunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Schneider-Kamp Anna. 2021. “Health capital: Toward a conceptual framework for understanding the construction of individual health”. Social Theory and Health 19: 205–219.
Sikorska Iwona M., Natalia Lipp, Paulina Wróbel, Mirella Wyra. 2021. “Adolescent mental health and activities in the period of social isolation caused by the COVID-19 pandemic”. Advances in Psychiatry and Neurology/Postępy Psychiatrii i Neurologii 30(2): 79–95.
Słońska Zofia, Agnieszka A. Borowska, Anita E. Aranowska. 2015. “Health literacy and healthamong the elderly: Status and challenges in the context of the Polish population aging process”. Anthropological Review 78(3): 297–307.
Sørensen Kristine, Jürgen M. Pelikan, Florian Röthlin, Kristin Ganahl, Zofia Slonska, Gerardine Doyle, James Fullam, Barbara Kondilis, Demosthenes Agrafiotis, Ellen
Uiters. 2015. “Health literacy in Europe: Comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU)”. European Journal of Public Health 25(6): 1053–1058.
Syrek Ewa. 2019. „Teoretyczne podstawy współczesnej pedagogiki zdrowia jako subdyscypliny pedagogiki”. Pedagogika Społeczna 2(72): 9–23.
Świątkiewicz-Mośny Maria, Anna Prokop-Dorner, Magdalena Ślusarczyk, Aleksandra
Piłat-Kobla, Natalia Ożegalska-Łukasik, Joanna Zając, Małgorzata Bała. 2022. When
Peppa Pig and Confucius meet, joining forces on the battlefield of health literacy – an analysis of COVID-19 educational materials for children and adolescents from China, the USA,and Europe. PLOS ONE [in print].
Świątkiewicz-Mośny Maria, Aleksandra Wagner, Paulina Polak. 2022. “The anti-vaccination Robinsons – Isolated actors of the mainstream vaccination discourse in Poland”. Current Sociology (online first). https://doi.org/10.1177/00113921221078048.
Tamarit Alicja, Usue de la Barrera, Estefanía Mónaco, Konstance Schoeps, Inmaculada Montoya-Castilla. 2020. “Psychological impact of COVID-19 pandemic in Spanish adolescents: Risk and protective factors of emotional symptoms”. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes 7(3): 73–80.
Wolfe Robert M., Lisa K. Sharp. 2002. “Anti-vaccinationists past and present”. BMJ 325(7361): 430–432.
Wojtasiński Zbigniew. 2019. Ponad połowa młodych Polaków nie zna dróg zakażenia HIV. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/aktualnosci/220946,ponad-polowa-mlodychpolakow-nie-zna-drog-zakazenia-hiv [dostęp: 10.03.2022].
Woynarowska Barbara. 2017. Edukacja zdrowotna. Podstawy teoretyczne. Metodyka. Praktyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wróblewski Michał. 2020. „Superroznosiciele wątpliwości. Sceptycyzm i teorie spiskowe w dobie koronawirusa”. Dyskurs & Dialog 4(6): 23–41.
Wróblewski Michał, Andrzej Meler, Łukasz Afeltowicz. 2020. Ryzyko, zaufanie, choroby zakaźne. Polki i Polacy o pandemii. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika,
YouGov tracker. 2022. COVID-19: Government handling and confidence in health authorities. https://yougov.co.uk/topics/international/articles-reports/2020/03/17/perception-government-handling-covid-19 [access: 10.03.2022].
Zarcadoolas Christina, Andrew Pleasant, David S. Greer. 2005. “Understanding health literacy: An expanded model”. Health Promotion International 20(2): 195–203.
ZHP – Specjalności. 2022. Harcerska szkoła ratownictwa. O specjalności. https://specjalnosci.zhp.pl/specjalnosci-harcerskie/ratownicza/o-specjalnosci [dostęp: 10.03.2022].
ZHP – Sprawności. 2022. Sprawności harcerskie. https://zhp.pl/stopnie-i-sprawnosci/sprawnosci-harcerskie [dostęp: 10.03.2022].
ZHP – Sprawności Zuchowe. 2022. Sprawności zuchowe. https://zhp.pl/stopnie-i-sprawnosci/sprawnosci-zuchowe [dostęp: 10.03.2022].
ZHP – W domu. 2022. Harcerstwo w domu – marzec 2020. https://cbp.zhp.pl/propozycje/harcerstwo-w-domu-marzec-2020 [dostęp: 10.03.2022].
ZHP – Wracamy. 2022. Wracamy. https://zhp.pl/wracamy [dostęp: 10.03.2022].
