Polish Reportage and the Novel of the Road
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2024/67.2/16Keywords:
reportage; novel of the road; travel literature; genre; literary genresAbstract
The following article concerns Polish reportage of 20th and 21st century. The discussion focuses on the elements of fiction genres transferred into a documentary form. One of such genres is what author calls a novel of the road. It comprises several kinds of old novel, like Greek and Roman adventure novels, Spanish, French and English rogue and picaresque novels, sentimental novels, some examples of chivalric romances with parody of Miguel de Cervantes. They can be divided into two variants: the one with the protagonist feeling strange in the space he travels through, and the other with the hero feeling a kinship with the surroundings (the latter is typical of the sentimental kind and some romantic poems based on the travel). A reportage usually consists of a mixture of both variants. It is discussed here by using examples taken from various periods in the history of Polish reportage: texts by Ksawery Pruszyński, Melchior Wańkowicz, Michał Choromański, Wanda Melcer, Ryszard Kapuściński, Krzysztof Kąkolewski, Jacek Hugo-Bader, Agnieszka Pajączkowska, and Michał Książek. The discussion concentrates on the fundamental features of those texts and contrasts them with the opposite model. What author particularly cares about are not only the formal differences, but also a specific worldview inscribed in reportage of the road, concerning subject, his or her knowledge, interrelations with the others, and setting in the world.
Downloads
References
Der Literatur Brockhaus in 8 Baenden (1995), t. 1–8, red. W. Habicht, W.-D. Lange, B.I.-Taschenbuchverlag, Mannheim.
Dictionary of Literary Terms and Literary Theory (1991), red. J.A. Cuddon, Penguin Books, Londyn.
Dictionnaire universel des lèttres (1961), red. P. Clarac, Société d’Édition de Dictionnaires et Encyclopédies, Paryż.
Dictionnaire universel des littératures (1994), t. 1 i 2, red. B. Didier, Presses Universitaires de France, Paryż.
The Encyclopedia of Literature and Criticism (1991), red. M. Coyle i in., Routledge, Londyn.
The Encyclopedia of Twentieth-Century Fiction (2011), t. 2., red. B.W. Shaffer, Blackwell Publishing, Chichester, Malden MA.
Kratkaja litieraturnaja enciklopiedija (1962–72), t. 1–9, red. A.A. Surkow, Sowietskaja Enciklopiedija, Moskwa.
Litieraturnaja enciklopedija tierminow i poniatij (2001), red. A.N. Nikoliukin, Intielwak, Moskwa.
Słowar’ litieraturowiedczeskich tierminow (2009), red. W. Szilin, Trowant, Moskwa.
Słownik literatury polskiego oświecenia (1991), red. T. Kostkiewiczowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Słownik literatury polskiej XIX wieku (1995), red. J. Bachórz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Słownik rodzajów i gatunków literackich (2012), red. G. Gazda, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Słownik terminów literackich (2002), red. J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
The Encyclopedia of the Novel (2011), t. 1 i 2, red. P.M. Logan, Wiley-Blackwell, Malden MA.
Wilpert Gero von (1989), Sachwoerterbuch der Literatur, Alfred Kroener Verlag, Stuttgart.
Byron George G. (1895), Wędrówki rycerza Harolda, przeł. J. Kasprowicz [w:] G.G. Byron, Poemata, wstęp i oprac. P. Chmielowski, własność, nakład i druk: S. Lewental, Warszawa [wyd. I: 1812–1816].
Byron George G. (1899), Childe Harold’s Pilgrimage [w:] The Works of Lord Byron. Poetry, t. 2, red. E.H. Coleridge, John Murray, Albemarle Street, Londyn — Charles Scribner’s Sons, Nowy Jork [wyd. I: 1812–1816].
Choromański Michał (1932), Tworki, „Wiadomości Literackie” nr 35–38.
Hugo-Bader Jacek (2019), Biała gorączka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec [wyd. I 2009].
Hugo-Bader Jacek (2011), Dzienniki kołymskie, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kapuściński Ryszard (1961–1962), Kongo z bliska, „Polityka” nr 12–25, nr 4, 6.
Kapuściński Ryszard (2000), Jeszcze jeden dzień życia, Czytelnik, Warszawa [wyd. I: 1976].
Kapuściński Ryszard (2013), Czarne gwiazdy, Wydawnictwo Agora, Warszawa [wyd. I: 1963].
Kąkolewski Krzysztof (2019), Co u pana słychać?, Zysk i Spółka, Poznań [wyd. I: 1975].
Książek Michał (2015), Droga 816, Fundacja Sąsiedzi, Białystok.
Mackenzie Henry (1886), The Man of Feeling, Cassell and Company, Londyn–Paryż–Nowy Jork–Melbourne [wyd. I: 1771].
Melcer Wanda (1934), Kochanek zamordowanych dziewcząt, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa.
Pajączkowska Agnieszka (2019), Wędrowny Zakład Fotograficzny, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Pruszyński Ksawery (1997), W czerwonej Hiszpanii, Czytelnik, Warszawa [wyd. I: 1937].
Radiszczew Aleksandr (1951), Podróż z Petersburga do Moskwy (wybór), przeł. S. Pollak, oprac. W. Jakubowski, Książka i Wiedza, Warszawa [wyd. I: 1790].
Sterne Laurence (1973), Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy, przeł. A. Glinczanka, oprac. Z. Sinko, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [wyd. I: 1768].
Wańkowicz Melchior (2010), Na tropach Smętka [w:] M. Wańkowicz, W kościołach Meksyku,
Opierzona rewolucja, Na tropach Smętka, wstęp W. Cejrowski, J. Gondowicz, R. Traba, posłowie A. Ziółkowska-Boehm, Prószyński i Spółka, Warszawa [wyd. I: 1936].
Adamczewska-Baranowska Izabella (2020), Łże-reportaże i prawdziwe fikcje. Powieść dziennikarska i reportaż w czasie postprawdy i zwrotu performatywnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Adamczewska-Baranowska Izabella (2022), „Deszcz, Polska i myszy”. Road trip nad Wisłą jako reporterska antropologia codzienności [w:] Reportaż: analizy i spostrzeżenia. 110 lat gatunku w Polsce, red. K. Wolny-Zmorzyński, K. Doktorowicz, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Bachtin Michaił (1982), Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści [w:] M. Bachtin, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Czytelnik, Warszawa [prace datowane: 1937–1938].
Bachtin Michaił (2012), Roman wospitanija i jego znaczenije w istorii riealizma [w:] M. Bachtin, Sobranije soczinienij, t. 3: Tieorija romana (1930–1961), red. S.B. Boczarow, W.W. Kożinow, Institut Mirowoj Litieratury im. M. Gor’kogo Rossijskoj Akadiemii Nauk, Moskwa [wyd. I: 1937].
Bjornson Richard (1977), The Picaresque Novel in France, England, and Germany, „Comparative Literature” z. 2.
Bystrzycka Maria (1977), Rodowód pikareizmu, „Przegląd Humanistyczny” z. 7–8.
Chadwick Joseph (1978–1979), Infinite Jest: Interpretation in Sterne’s A Sentimental Journey, „Eighteenth-Century Studies” z. 2.
Davidson Elizabeth (1994), ‘A Sentimental Journey’ Volume I: Yorrick’s Apprenticeship of Manners, „College Language Association Journal” z. 4.
Dworacki Sylwester (2005), Romans grecki [w:] Literatura Grecji starożytnej, red. H. Podbielski, t. II: Proza historyczna, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Frank Judith (1989), “A Man Who laughs is Never Dangerous”: Character and Class in Sterne’s ‘A Sentimental Journey’, „English Literary History” z. 1.
Grydzewski Mieczysław (1934), O „Dzień rekruta”, „Wiadomości Literackie” nr 49.
Guillen Claudio (1971), Toward a Definition of a Picaresque [w:] C. Guillen, Literature as System: Essays Toward a Theory of Literary History, Princeton University Press, Princeton.
Holzberg Niklas (2003), Powieść antyczna. Wprowadzenie, przeł. M. Wójcik, Homini, Kraków [wyd. I: 1986].
Jarvis Robin (2014), William Beckford: Travel Writer, Travel Reader, „The Review of English Studies” r. 65, z. 268.
Kaliszewski Andrzej (2019), Polski reportaż „gonzo” na tle historii i teorii podgatunku [w:] Literatura polska w świecie, t. VII: Reportaż w świecie, światowość reportażu, red. K. Frukacz,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kozicka Dorota (2003), Dwudziestowieczne „podróże intelektualne”. Między esejem a autobiografią, „Teksty Drugie” z. 2/3.
Link Manfred (1963), Der Reisebericht als literarische Kunstform von Goethe bis Heine, Universität zu Köln, Kolonia.
Mancing Howard (1979), The Picaresque Novel: a Protean Form, „College Literature” z. 6.
Mikkonen Kai (2007), The “Narrative is Travel” Metaphor: Between Spatial Sequence and Open Consequence, „Narrative” z. 3.
Morgan John R. (1982), History, Romance and Realism in the Aithiopika of Heliodorus, „Classical Antiquity” z. 1.
Niedzielski Czesław (1966), O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej: podróż — powieść — reportaż, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Toruń.
Palimpsest: miejsca i przestrzenie (2018), red. A. Gomóła, A. Szawerna-Dyrszka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Pąkcińska Maria (1981), Antyczny romans grecki wczesnego okresu, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Podbielski Henryk (2005), Periegeza i jej przedstawiciele [w:] Literatura Grecji starożytnej, red. H. Podbielski, t. II: Proza historyczna, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Shankman Steven (1997), Participation and Reflective Distance: The End of Laurence Sterne’s “A Sentimental Journey” and the Resistance to Doctrine, „Religion & Literature” z. 3
Swain Simon (1999), Oxford Readings in the Greek Novel, Oxford University Press, Oksford.
Taylor S. Ortiz (1977), Episodic Structure and the Picaresque Novel, „The Journal of Narrative Technique” z. 3.
Unkiewicz T. [brak pełnego imienia] (1934), Kłamliwa enuncjacja, „Pion” nr 48.
Uściński Przemysław (2019), Spectacle of Pity: Hypocrisy and Sentiment in Henry Mackenzie’s „The Man of Feeling” [w:] Literature, Music, Drama and Performance in 18th and 19th Century
British Literature and Culture, red. G. Bystydzieńska, M. Pypeć, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wade Ira O. (1971), Travel Fiction and the Drive for Continuity [w:] I.O. Wade, Intellectual Origins of the French Enlightenment, Princeton University Press, Princeton.
Wąsowicz Dunin (1934), Słusznie!, „Polska Zbrojna” nr 316.
Wicks Ulrich (1974), The Nature of Picaresque Narrative: A Modal Approach, „Publications of Modern Language Association of America” z. 2.
Wieczorkiewicz Anna (1996), Wędrowcy fikcyjnych światów. Pielgrzym, rycerz i włóczęga, Słowo/ obraz terytoria, Gdańsk.
Wolfe Tom (1996), The New Journalism. With an anthology edited by Tom Wolfe and E. W Johnson, Picador, Londyn [wyd. I: 1973].
Zajas Paweł (2011), Jak świat prawdziwy stał się bajką: o literaturze niefikcjonalnej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Zawadzki Andrzej (1994), „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza wobec tradycji i powieści pikarejskiej, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe and authors
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.