Wpływ regulacji prawnych na dochody z VAT w Polsce: analiza empiryczna 2005–2022

Abstrakt

Przedmiot badań: Wzrost udziału wpływów z podatku od towarów i usług VAT w produkcie kra­jowym brutto po roku 2015 wywołał dyskusję o jego przyczynach i możliwościach podtrzymania zwiększonego strumienia wpływów podatkowych. Cechą charakterystyczną tej dyskusji jest brak konsensu w odniesieniu do roli, jaką w fluktuacjach luki w dochodach z VAT odgrywają czynniki ocharakterze regulacyjno-prawnym, a jaką cykliczność wpływów podatkowych. Procesami do­datkowo komplikującymi ocenę efektywności regulacji uszczelniających pobór VAT są pandemia COVID-19 i wybuch wojny w Ukrainie.

Cel badawczy: Głównym celem artykułu jest empiryczna identyfikacja mechanizmów dominują­cych w kształtowaniu dochodów z VAT w Polsce w latach 2005–2022. Zgodnie z główną hipotezą badawczą o wahaniach dochodów z VAT decydowały nie tylko zmiany podstawy opodatkowania i wahania cykliczne, ale również regulacje prawne uszczelniające system poboru VAT. Cel artykułu jest realizowany poprzez weryfikację sekwencji cząstkowych hipotez badawczych, które pozwalają określić charakter i skalę oddziaływania na dochody z VAT ich potencjalnych deter­minant. Zgodnie z najważniejszą cząstkową hipotezą badawczą regulacje prawne wprowadzone w latach 2016–2018 odgrywały pierwszoplanową rolę w domykaniu luki VAT.

Metoda badawcza: Do weryfikacji hipotez badawczych wykorzystano techniki ekonometrycz­ne. Odpowiedź na pytanie o istnieniu stabilnej względem danych relacji równowagowej między dochodami z VAT, podstawą opodatkowania oraz indykatorami cykliczności w gospodarce Polski została uzyskana przy zastosowaniu skointegrowanego modelu wektorowej autoregresji C-VAR. Hipotezę o wystąpieniu zmiany strukturalnej wywołanej wprowadzeniem regulacji uszczelnia­jących zweryfikowano przy wykorzystaniu autoregresyjnego modelu gładkiego przejścia STR.

Wyniki: Wyniki badań potwierdzają rozłożone w czasie, nasilające się oddziaływanie regulacji uszczelniających na poziom dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych z podatku VAT. Pozytywnie weryfikowana jest hipoteza o trwałym oddziaływaniu regulacji prawnych na zachowania podmiotów gospodarczych. Wyniki weryfikacji hipotezy o oddziaływaniu wahań cy­klicznych na wpływy z VAT okazują się niejednoznaczne.