Obraz dziecięcych ofiar holokaustu. Rola fotografii w ekspozycjach muzealnych
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.1/5Słowa kluczowe:
fotografia, Holokaust, dzieci, II wojna światowa, muzeum, pamięćAbstrakt
Autor analizuje rolę materiałów wizualnych w przestrzeni muzealnej poświęconej II wojnie światowej i traumatycznym doświadczeniom z udziałem dzieci. Pyta o fotografie i ich znaczenie w linii narracyjnej miejsc dokumentujących historię Holokaustu i upamiętniających jego ofiary. Poszukuje odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób fotografie ukazujące dzieci są wykorzystywane w muzeach poświęconych Zagładzie? Do jakich wydarzeń się odwołują? I jakie konsekwencje rodzi ich użycie w procesie upamiętniania Holokaustu? Autor analizuje zbiory fotograficzne prezentowane na wystawach w następujących placówkach: Instytut Yad Vashem w Jerozolimie, Wileńskie Muzeum Historii Żydowskiej, Ryskie Muzeum Getta i Holokaustu na Łotwie oraz Estońskie Muzeum Żydowskie w Tallinie. Autor dochodzi do wniosku, że główne role odgrywane w takich miejscach przez fotografię można opisać w następujący sposób: 1. Dokumentacja. To niewątpliwie jedno z głównych zadań, które zauważamy w tym obszarze w odniesieniu do fotografii. Staje się ona źródłem dostarczającym informacji, a jednocześnie stanowi dowód zaistnienia pewnych zdarzeń. 2. Wspieranie procesów poznawczych. Fotografia pozwala wykonać określoną pracę w obszarze rekonstruowania przeszłości. Albo ilustruje prezentowaną opowieść, albo stanowi punkt wyjścia do opowieści wychodzącej poza zakres treściowy obrazu fotograficznego. Inspiruje przy tym wykorzystanie zdobytej wcześniej wiedzy, jej poszerzanie lub konfrontowanie. 3. Zaangażowanie emocjonalne. Obrazy zapisane na fotografii motywują do podjęcia pewnych działań w obszarze emocji, wspierają empatyczne podejście do reprezentowanych na nich osób lub grup, motywują do refleksji i zainicjowania procesów związanych z rekonstruowaniem przeszłości.
Bibliografia
Arad Yitzhak. 2009. The Holocaust in the Soviet Union. Lincoln–Jerusalem: University of Nebraska Press – Yad Vashem.
Assmann Aleida. 2015. Wprowadzenie do kulturoznawstwa. Podstawowe terminy, problemy, pytania. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Banks Marcus. 2013. Materiały wizualne w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barthes Roland. 2008. Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Bikont Anna. Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Blaschnitz Edith, Erich Herber. 2017. Mediating the Holocaust past: Transmedia concepts at Holocaust memorials and museums. In: The politics of memory and oblivion, modes of transmission and interpretation. J. Babšek (ed.), 268–274. Tržič: Tržič Museum.
Blumer Herbert. 2007. Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Bogner Nahum. 2009. At the mercy of strangers. The rescue of Jewish children with assumed identities in Poland. Jerusalem: Yad Vashem.
Bubnys Arūnas. 2010. „Eksterminacja żydów wileńskich i dzieje getta wileńskiego (1941–1944)”. Pamięć i Sprawiedliwość 2: 229–272.
Chwedoruk Rafał. 2015. „Polityka historyczna w Europie – periodyzacja i wiodące dyskursy”. Studia Politologiczne 35: 47–74.
Datner Helena. 2016. Po Zagładzie: Społeczna historia żydowskich domów dziecka, szkół, kół studentów w dokumentach Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny.
Didi-Huberman Georges. 2018. Obrazy mimo wszystko. W: Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów. P. Majewski, M. Napiórkowski (red.), 151–164. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Dieckmann Christoph. 2000. The war and the killing of the Lithuanian Jews. In: National socialist extermination policies. Contemporary German perspectives and controversies. U. Herbert (ed.), 240–273. New York–Oxford: Berghahn Books.
Fresco Nadine. 2011. Śmierć Żydów. Fotografie. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Głowiński Michał. 2002. Czarne sezony. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Głowiński Michał. 2006. „O konieczności nie-bycia sobą”. Teksty Drugie 1–2(97–98): 320–325.
Grupińska Hanka. 2022. Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego. Warszawa: Wielka Litera.
Grygiel Elżbieta. 2012. Od obrazu do obrazu: lubię to! W: Komunikacja wizualna. P. Francuz (red.), 75–102. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Gutterman Bella, Avner Shalev. 2005. To bear witness. Holocaust remembrance at Yad Vashem. Jerusalem: Yad Vashem.
Harris Racheal. 2020. Photography and death: Framing death throughout history. Bingley: Emerald Publishing Limited.
Janicka Elżbieta. 2010. Holocaustization: The myth of the Warsaw Uprising in “Kinderszenen” by Jarosław Marek Rymkiewicz. In: Polish and Hebrew literature and national identity. A. Molisak, S. Ronen (ed.). 275–290. Warsaw: Dom Wydawniczy Elipsa.
Janicka Elżbieta. 2018. „Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady”. Teksty Drugie 3: 131–147. https://doi.org/10.18318/td.2018.3.8.
Jewish Virtual Library. Jewish victims of the Holocaust: Hidden children. https://www.jewishvirtuallibrary.org/hidden-children-of-the-holocasut?utm_content=cmp-true [dostęp: 15.10.2023].
Katz Josef. 2016. The Jewish community of Estonia: Revival experience. Tallin: Jewish Community of Estonia.
Kołacińska-Gałązka Anna. 2020. Nie mogliśmy pojąć, dlaczego… Losy i przeżycia Dzieci Holocaustu. Warszawa: Stowarzyszenie „Dzieci Holocaustu” w Polsce.
Kroes Rob. 2007. Photographic memories. Private pictures, public images, and American history. Hanover–London: University Press of New England.
Kubica Helena. 2002. Nie wolno o nich zapomnieć. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Laar Mart. 2017. Estonia in World War II. Tallin: Grenader.
Liekis Šarūnas, Saulius Sužiedėlis, Piotr Musiewicz. 2011. „Wojna, Holokaust i polityka na Litwie: Skonfliktowane narracje”. Politeja 16: 187–206.
Liss Andrea. 1998. Trespassing through shadows. Memory, photography and the Holocaust. Minneapolis–London: University of Minnesota Press.
Lumans Valdis O. 2006. Latvia in World War II. New York: Fordham University Press.
Łaguna-Raszkiewicz Kamilla. 2016. „Fotografia jako źródło postpamięci”. Pedagogika Społeczna 1(59): 155–164.
Makarova Elena, Sergei Makarov. 2014. 3000 fates. The deportation of Jews from the Terezin Ghetto to Riga. 1942. Riga: Society „Shamir”.
McTighe Monica E. 2012. Framed spaces: Photography and memory in contemporary installation art. Hanover: Dartmouth College Press.
Michlic Joanna Beata. 2017. What does a child remember? Recollections of the war and the early postwar period among child survivors from Poland. In: Jewish families in Europe. 1939 – present. History, representation, and memory. J.B. Michlic (ed.), 153–172. Waltham: Brandeis University Press.
Miller Hilary. 2018. “A litany of violence in Lithuania: Understanding the mass death of Litvaks during the Holocaust”. Towson University Journal of International Affairs 1: 61–70.
Moss Mark. 2009. Toward the visualisation of history. The past as image. Lanham–Plymouth: Lexington Books.
Pieronek-Tokarz Iwona. 2007. Wojna widziana oczami dziecka. W: Jak uczyć o Auschwitz i Holokauście. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli. J. Ambrosewicz-Jacobs, K. Oleksy, P. Trojański (red.), 271–276. Oświęcim: Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.
Ptak Patrycja. 2014. Przekaz historyczny i jego narracja w miejscach pamięci. W: Auschwitz i Holokaust. Edukacja w szkole i w miejscu pamięci. P. Trojański (red.), 311–315. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Rudashevski Yitskhok. 1973. The diary of the Vilna Ghetto: June 1941 – April 1943. Tel Aviv: Ghetto Fighters’ House.
Schnepf-Kołacz Zuzanna. 2023. Pod powierzchnią. Źródła do wystawy „Wokół nas morze ognia”. Teksty, zdjęcia, obiekty. W: Wokół nas morze ognia. Z. Schnepf-Kołacz, B. Engelking (red.), 13–33. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Sekula Allan. 2010. Społeczne użycia fotografii. Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Sikora Sławomir. 2004. Fotografia. Między dokumentem a symbolem. Izabelin: Świat Literacki, Instytut Sztuki PAN.
Sontag Susan. 2009. O fotografii. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Sontag Susan. 2010. Widok cudzego cierpienia. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Stasiulis Stanislovas. 2020. “The Holocaust in Lithuania: The key characteristics of its history, and the key issues in historiography and cultural memory”. East European Politics and Societies and Cultures 1: 261–279. https://doi.org/10.1177/08883254198448.
Stempowski Tomasz. 2013. „Lieux de mémoire, ikony, fotografie. Wpływ obrazów fotograficznych
na pamięć zbiorową w Polsce – rekonesans”. Pamięć i Sprawiedliwość 2(22): 93–109.
Stocker Paul Oliver. 2016. “Holocaust memory in contemporary Estonia. Clashes of victimhood”. Baltic Worlds 1–2: 16–25.
Struk Janina. 2007. Holokaust w fotografiach. Interpretacje dowodów. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Sztompka Piotr. 2005. Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taylor Neil. 2018. Estonia. A modern history. London: Hurst & Company.
United States Holocaust Memorial Museum. 2021. Holocaust encyclopedia. https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/introduction-to-the-holocaust [dostęp: 21.07.2023].
Vanagaitė Rūta, Zuroff Efraim. 2017. Nasi: Podróżując z wrogiem. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Venclova Tomas. 2006. Jews and Lithuanians. In: The Shoah (Holocaust) in Lithuania. J. Levinson (ed.), 443–450. Vilnius: The Vilna Gaon Jewish State Museum.
Weiss-Wendt Anton. 2008. “Why the Holocaust does not matter to Estonians”. Journal of Baltic Studies 39(4): 475–497. https://doi.org/10.1080/01629770802461530.
Weiss-Wendt Anton. 2010. „Kolaboracja w czasie Holokaustu w Estonii. Analiza historyczna i współczesna negacja”. Zagłada Żydów. Studia i Materiały 6: 382–386. https://doi.org/10.32927/zzsim.763.
Winstone Martin. 2017. Miejsca Holokaustu w Europie. Warszawa: Bellona.
Yad Vashem. The World Holocaust Remembrance Centre. The visual evidence of the murder of the Jews of Liepaja.
https://www.yadvashem.org/righteous/stories/sedul-schimelpfening/liepaja-murderevidence.html [dostęp: 22.07.2023].
Zalmanovich Miriam. 2008. The Holocaust of Latvian Jewry (an overview). In: Extermination of the Jews in Latvia 1941–1945. Series of lectures. M. Barkahan (ed.), 36–69. Riga: Society „Shamir”.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
