BETWEEN THE MYTH AND CULTURAL CONVERGENCE – TADEUSZ RÓŻEWICZ’S THE TRAP
DOI:
https://doi.org/10.26485/PP/2022/77/13Keywords:
Tadeusz Różewicz; The Trap; Gaston Bachelard; Gilbert Durand; mythocriticism; myth; symbol; anthropological structures of the imagination; cultural convergence; cultural pluralismAbstract
Tadeusz Różewicz’s drama The Trap has rarely been examined by scholars of literature. Most texts written about it are reviews of its theatre productions. The Trap can be interesting for the studies of literary intertextuality, as it makes frequent references to Kafka’s oeuvre. Różewicz himself frequently spoke of his obsession with Kafka, whom he called one of the saints of literature and an artist with whose works he had a lasting, dialogic relationship. It seems, however, that the intertextual dialogue with Kafka is not the main theme of The Trap, but rather a pretext to address more universal problems. Centra to the play is its symbolic and mythical dimension which resonates with a wider context of cultural convergence. The article discusses cultural convergence and the symbolic and mythical imagination in connection to Gilbert Durand’s concept of cultural pluralism. Durand perceives a literary text as based on a symbolic plot – diachronically dispersed myths and symbols, which form a suprahistorical and supracultural anthropological path. The article addresses such concepts as: the imaginative deformations of the chronotope, the mythologem of the house, the transposition of the myth of the scapegoat, and the symbolic and mythical aspect of presentation. The eponymous “trap” is often interpreted as a trap of history and memory. Yet, the character created by Różewicz is not trapped solely by the past. The symbolic and mythical dimension of the play conceals another – more fundamental – anthropological traps of existential fear and of being confined by love, by the family, by everyday life, and by daily chores. These traps are represented by Felice, Mother, Father, and the symbolic attributes of marriage: the wardrobe, the bedroom, the bed, and the table, which terrify Franz. In the anthropological sense, the human being presented in The Trap experiences an incessant katabasis (symbolized by the basement and the shoemaker’s workshop, from where the characters fearfully observe the world through the window, but never become its part, or by the slow descent downstairs). He needs to dig underground labyrinths, as he struggles to survive under the surface of everyday life, hiding from the terror of history and the terror of social relations, which violate his freedom.
References
Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka. Przeł. Henryk Chudak, Anna Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bachelard Gaston. 1997. La Terre et les reveries du repos. Paris: Corti.
Champs de l’imaginaire. 1996. Red. Daniele Chauvin. Grenoble: Ellug.
Durand Gilbert. 1960. Les Structures anthropologiques de l’imaginaire. Paris: PUF.
Durand Gilbert. 1968. Wyobraźnia symboliczna. Przeł. Cezary Rowiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Durand Gilbert. 1979. Figures mythiques et visages de l’oeuvre. De la mythocritique a la mythanalyse. Paris: Berg International.
Durand Gilbert. 1981. L’Ame tigrée. Paris: Denoël.
Durand Gilbert. 1989. Beaux-arts et archetypes. Paris: PUF.
Durand Gilbert. 1992. Les Structures anthropologiques de l’imaginaire. 11-e edition.
Paris: Dunod.
Durand Gilbert, Sun Chaoying. 2000. Mythe, themes et variations. Paris: Desclée
de Brouwer.
Durand Yves. 1963. Structures de l’imaginaire et comportement. „Cahiers Internationaux
de Symbolisme”, z. 4. S. 61–79.
Drewnowski Tadeusz. 1990. Walka o oddech. O pisarstwie Tadeusza Różewicza. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Drewnowski Tadeusz. 2001. Różewicz zmienny – Różewicz ten sam. „Rocznik Towarzystwan Literackiego im. Adama Mickiewicza”, nr 36. S. 9–14.
Girard René. 1991. Kozioł ofiarny. Przeł. Mirosława Goszczyńska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Girard René. 2019. Sacrum i przemoc. Przeł. Maria i Jacek Plecińscy. Kraków: Nomos.
Jasionowicz Stanisław. 1999. Roland Barthes – Gilbert Durand. Wizje pluralizmu kultury. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
Kafka Franz. 2003. Cztery opowiadania. List do ojca. Przeł. Juliusz Kydryński, Jarosław Ziółkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Langer Lawrence L. 1985. Kafka as Holocaust Prophet: a Dissenting View. W: Admitting the Holocaust. Collected Essays. Oxford: Oxford University Press. S. 109–124.
Leeuw Gerardus van der. 1978. Fenomenologia religii. Przeł. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Majchrowski Zbigniew. 1993. „Poezja jak otwarta rana”: (czytając Różewicza). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Mattiussi Laurent. 2005. Scheme, type, archetype. W: Questions de mythocritique. Dictionnaire. Red. Daniéle Chauvin, André Siganos, Philippe Walter. Paris: Imago. S. 307–318.
Mieletinski Eleazar. 1981. Poetyka mitu. Przeł. Józef Dancygier. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Monneyron Fréderic. 1992. Le mythe et le mythique: bilan et perspective d’une hérmeneutique. „Cahiers de l’Imaginaire”. Paris: PUF.
Monneyron Fréderic, Thomas Joël. 2002. Mythes et littérature. Paris: PUF.
Potęga świata wyobrażeń, czyli archetypologia według Gilberta Duranda. 2002. Red. Krystyna Falicka. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Questions de mythocritique. Dictionnaire. 2005. Red. Daniéle Chauvin, André Siganos, Philippe Walter. Paris: Imago.
Rayss Halina. 1990. „Pułapka” Tadeusza Różewicza – zagadnienie przestrzeni. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, t. 8. S. 55–83.
Różewicz Tadeusz. 1988. Pułapka. W: Tadeusz Różewicz. Teatr. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie. S. 331–416.
Szczukowski Dariusz. 2013. „Na ołtarzu literatury”: symbolika ofiary w „Pułapce” i „Do piachu”. „Pamiętnik Teatralny”, z. 3/4. S. 239–252.
Ubertowska Aleksandra. 2001. Tadeusz Różewicz a literatura niemiecka. Kraków: Universitas.
Zwolińska Barbara. 2019. Przy wspólnym stole z „Pułapką” Tadeusza Różewicza. W: (Nie)smak w tekstach kultury XIX–XXI wieku. Red. Barbara Zwolińska. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. S. 190–203.